Không ai ở Huế mà không biết đến trường J’Anne D’Arc và trường Thiên Hựu. Nhân dịp Đại Hội kỷ niệm 110 năm trường J’Anne D’Arc và 80 năm trường Thiên Hựu, chúng tôi xin gởi lời chào thân ái đến những ACE của YKH Hải Ngoại đă từng là môn sinh của 2 trường trong những năm Trung Học của cả 2 chương tŕnh Việt và Pháp, GS. Nguyễn Khoa Mân, GS. Lê Thanh Minh Châu, cùng quư anh chị Lê Đ́nh Thương, Lê Khắc Thanh Túy (dâu YKH), Đoàn Kim Phước, Dương Quang Hớn, Lê Nguyên Thế (rể YKH, chồng của Dương Thị Xuân Mai, #7), Trần Tiển Sum, Trần T. Bích Thụy, Lê Đức Tâm, Diệc Kiến Quân, Nguyễn Anh Cát… "Cho dù thời gian và không gian cách biệt, một khi chúng ta thương mến nhau, thời gian là vĩnh cữu. Thiên Hựu sẽ măi măi ở trong ḷng chúng ta…"

 

 

Trong một buổi trưa hè nóng vào đầu tháng 8, và dưới bóng mát của giàn chanh dây, c̣n được gọi là passion fruit, ở sân trước của nhà chị Bùi Thu Hương, một nhân vật rất nhiệt t́nh của nhóm Thiên Hựu-Jeanne d’Arc (viết tắt TH-JdA) và trước sự hiện diện của bạn đồng môn Y Khoa Dương Đ́nh Công đến từ Việt Nam, tôi vui vẻ tự nguyện đóng góp một bài viết cho Đặc San TH-JdA, như một lời chào gởi đến Đại Hội  Kỷ Niệm 80 Năm Trường Thiện Hựu và 110 Năm Trường Jeanne d’Arc vào giữa tháng 9, 2013 tại Huế. Cùng lúc, tôi buột miệng cho biết tên của bài viết, “Bước Thời Gian”, không một do dự, như thể câu truyện sắp viết từng nằm ḷng trong trái tim tôi tự bao giờ.

 

Trên đường về nhà và những ngày kế tiếp, tôi lo lắng không biết ḿnh sẽ viết ǵ và nên viết ǵ cho thích hợp với đầu đề, nhất là khi Đặc San sẽ được xuất bản từ trong nước sau Đại Hội. Tôi c̣n suy tính khi nào nên bắt đầu viết, chờ đợi một cảm hứng sẽ đến hay cứ ngồi vào bàn miệt mài gơ cho xong bài.

 

May thay, chỉ vài ngày sau, nhóm TH-JdA kêu gọi nhau trên mạng lưới, t́m người chở anh “Cả” Kỷ hiện đang ở trong một Viện Dưỡng Lăo tại Garden Grove, đến tham dự một buổi lễ do Cha Hồ Văn Quư cử hành cho nhóm. Dù chưa một lần biết tên hay gặp mặt anh “Cả” Kỷ, tôi lên tiếng t́nh nguyện làm công việc ấy, nghĩ đây là cơ hội cho tôi sống lại tinh thần TH-JdA.

 

Sáng hôm sau, tôi lái xe Van đặc biệt có chở theo xe lăn đến đón anh “Cả” Kỷ.

 

Cùng đi theo xe với tôi có đàn chị Marie Florence (viết tắt MF), một thân hữu của nhóm TH-JdA. Vào đến pḥng, chúng tôi ngạc nhiên khi thấy một thân h́nh c̣m cơi vẫn c̣n nằm trùm mền trên giường, dù chị MF đă đến Viện Dưỡng Lảo nói chuyện trực tiếp với anh “Cả” Kỷ từ 2 ngày trước, cùng một lúc làm giấy tờ thủ tục xin phép đưa anh đi chơi trong ngày. Biết Anh hơi khó v́ tôi nghe Anh lầu bầu “tưởng hôm qua chứ, làm tôi đợi cả ngày”, chúng tôi nhẹ nhàng nhắc Anh thay đồ để ra đi cho kịp giờ. Trong khi chị MF đến quầy y tá kư giấy tờ nhận thuốc đem theo cho Anh, tôi đứng cạnh giường chờ đợi giúp Anh.

 

Anh xua tay, và tự ḿnh làm lấy mọi chuyện. Tôi chạnh ḷng nh́n thân h́nh gầy c̣m, chỉ có da bọc xương khi Anh thay quần áo. Anh từ chối ngồi xe lăn, và với ít nhiều khó khăn, Anh đứng thẳng người lên, ngước mặt nh́n phía trước rồi tự bước đi với cây gậy 4 chân. Tôi đi bên cạnh Anh, thỉnh thoảng cầm nhẹ cánh tay hoặc vai Anh, nhất là ở những khúc quẹo trong hành lang hay khi qua cửa lớn hoặc lên xuống tầng cấp. Và cứ thế, chầm chậm từng bước một, từ tốn trong phong cách và với tự tin dù bước đi hơi nghiêng, Anh cũng ra đến nơi đậu xe và cố nhích người ngồi vào ghế. Đến đây tôi phải giúp Anh v́ thế xe hơi cao và Anh chịu cho tôi nâng nhẹ Anh đưa vào xe.

 

Thánh lễ được cử hành tại tư gia của anh chị Trần Tiễn San. Cụ Trần Điền, thân phụ của anh San, vốn là một trong những giáo sư đầu tiên của trường Thiên Hựu. Dù vợ chồng gia chủ vắng mặt v́ đang du lịch Âu Châu, nhưng căn nhà vẫn mở rộng cửa đón các anh chị em trong nhóm TH-JdA như đă từng làm biết bao lần trước đây.

 

 

Linh Mục Hồ Văn Quư, người chủ tế Thánh Lễ, đến từ Quảng Trị. Cha Quư cũng xuất thân từ trường Thiên Hựu, trước tôi khoảng 7 năm, có lẽ cùng một lứa với GS. Bùi Thế Phiệt và BS Đinh Hà, và đă từng du học tại Pháp sau khi thụ phong linh mục. Chúng tôi là những người đến sớm, nên người nào đến sau cũng lần lượt đến chào hỏi anh “Cả” Kỷ.

 

Tôi cảm động chứng kiến bao nhiêu t́nh cảm anh chị em trong nhóm TH-JdA đă dành cho Anh, như quư anh chị Hanh, Bảo, Thanh, Huy, Thành, Liêm, Mộng Điệp, Thu Hương …người nào cũng đến chào hỏi thân thiết, bắt tay Anh, ôm Anh, xưng tên với Anh và cho Anh biết ḿnh học trường Thiên Hựu vào những năm nào. T́nh đồng môn nơi những đàn anh bô lăo sao thật đậm đà, thật thắm thiết. Chắc hẳn tinh thần của trường Thiên Hựu đă thấm đậm, đă nẩy nở và tiếp tục kết hương hoa theo bước thời gian.  

 

 

Qua những giới thiệu ngắn gọn, tôi mới biết được anh Kỷ nay đă ngoài 90 tuổi, từng theo học các lớp Seconde và Première ở trường Providence vào các niên học 1944-45 và 1945-46, trước khi tôi được sinh ra đời! V́ lư do đó mọi người thân mến gọi anh là anh “Cả” Kỷ. Một người Anh đầu đàn đáng kính của gia đ́nh TH-JdA. Suốt thời gian mấy tiếng đồng hồ tôi theo sát bên Anh, lên xe xuống xe, kề cận bên nhau trong thánh lễ, cùng nhau chung lời cầu nguyện cho những người đă qua đời, các Cha, các Sơ, các Thầy Cô, các đồng môn của 2 trường TH-JdA, và chúc lành cho những bạn bè c̣n sống, rồi cùng bước đến rước ḿnh Thánh Chúa. Khi ngồi cạnh Anh trong quán ăn chăm sóc cho Anh từng miếng dù Anh chỉ ăn được món cháo cá, tôi bắt đầu cảm nhận ḿnh đang dần dần chiếm được cảm t́nh của Anh “Cả”. Ánh mắt anh nh́n tôi có vẻ diụ hơn, Anh bắt đầu biết cười nhẹ, giọng nói tiếng Bắc nghe bớt khô khan, và nhất là Anh chịu trả lời vài câu hỏi ngắn, của các anh chị em khác và của chính tôi.

 

Trên đường về lại Viện Dưỡng Lăo và tại pḥng riêng, Anh “Cả” tỏ vẻ cởi mở hơn khi trao đổi vài câu chuyện. Dù gia đ́nh anh ở tận miền Bắc của Cali, tại thành phố Monterey, Anh quyết định về miền Nam này không những v́ khí hậu tốt hơn cho người lớn tuổi, nhưng c̣n để được gần các bạn trong nhóm TH-JdA. Tôi cũng được biết thêm hồi c̣n trong nước anh đă từng du học ở Bỉ, Pháp, Đức, Nhật…và nói được rất nhiều ngoại ngữ. Anh đă theo học khóa 4 sĩ quan Thủ Đức và giữ nhiều chức vụ trong chính quyền VNCH.

 

Trước khi chào Anh ra về theo kiểu nhà binh, tôi bày tỏ sự mong ước được thưởng thức tài thổi sáo và chơi đàn harmonica nổi tiếng của anh trong dịp gặp mặt lần tới, và tôi chúc Anh giữ sức khỏe, nói khi cần chở đi đâu, cứ gọi cho tôi. Nếu tôi sắp xếp được công việc nhà, tôi sẽ đón Anh. Tôi nh́n thấy ánh mắt Anh vụt sáng lên, Anh nhích lại gần tôi và bắt tay tôi chặt hơn hồi sáng. Cầm bàn tay rung rung của Anh trong tay ḿnh, tôi bỗng xúc động liên tưởng đến những bước thời gian đă trải qua trong đời Anh. Thầm mến phục Anh, dù cuối đường, vẫn cố gắng sống đẹp, hiên ngang và cốt cách. 

 

Qua h́nh ảnh của anh “Cả” Kỷ, tôi mường tượng đến thời gian trải dài trên dưới một thế kỷ mà 2 trường Thiên Hựu và Jeanne d’Arc đă kinh qua, trong quang vinh hay gian khó, đă không ít th́ nhiều, dự phần xây dựng, phát triển vô vụ lợi cho đất nước Việt Nam, qua sự đào tạo và giáo dục toàn diện của bao thế hệ đàn anh đàn chị đàn em. Hàng hàng lớp lớp các đồng môn của hai trường đă tận tụy phục vụ xă hội, đóng góp công sức cho đất nước, đă là gương thành công, thành danh ở trong nước cũng như ở hải ngoại.

 

Mỗi lần nhớ đến trường Thiên Hựu, tức Institut De La Providence, dù bất cứ lúc nào, nơi nào, tôi vẫn luôn h́nh dung được ngôi trường thân yêu của ḿnh. Trường tôi nằm ngay góc đường Nguyễn Huệ và đường Lư Thường Kiệt, bao quanh bởi một bức tường màu trắng, trong một khuôn viên rộng lớn với sân đá banh nằm ở đằng sau. Đối diện xéo với trường là Tu Viện Ḍng Chúa Cứu Thế.

 

Làm sao tôi quên được con đường từ nhà ở trong trường Đồng Khánh đến trường TH, đạp xe trên đường Nguyễn Trường Tô, rồi quẹo trái trên đường Nguyễn Huệ, hay từ đường Lê Lợi, quẹo phải trên đường Đoát đi ngang qua nhà Cha Cao Văn Luận, rồi lại quẹo phải ở đường Lư Thường Kiệt tại góc tiệm bánh ḿ Chaffangeon. Mỗi ngày 2 ṿng, sáng đến trường, trưa đạp về nhà ăn dejeuner et sieste, xế lại đến trường và chiều đạp về nhà. Trong nắng hay mưa, gió lạnh hay hè nóng, luôn với một chồng sách vở khá nặng sau yên xe và những bài tập quá nhiều cho một ngày. Trong suốt 7 năm trường, từ lớp Septième cho đến Première.

 

Làm sao tôi quên được những đêm Cha Oxarango chiếu cho xem những phim đen trắng vui cười Charlot, Don Camillo et Peppone, Les Trois Mousquetaires… hoặc những lần bị phạt consignes vào chiều Thứ Bảy v́ không nộp bài đúng giờ, hoặc kết quả bài làm quá tệ. Đó là chưa kể đến những lần được Cha hiệu trưởng Trần Hữu Tôn kêu xuống văn pḥng quất cho vài roi hay bắt quỳ trên xơ mít v́ tội ham chơi, trốn học, đánh lộn…

 

Và tôi cũng chẳng thể quên những chuyến đi chơi xa vào cuối tuần với các Cha, những trận đá banh đầy hứng khởi, những lần đến thăm xả giao các trường JdA và B́nh Linh, những lần đi biểu t́nh chung với các trường trong thành phố… Và qua bao năm chung trường, chung lớp, tôi cũng chẳng thể quên khuôn mặt và tên của bao bạn học, những chọc phá lẫn nhau, những tranh đua trong học hành, hay những hănh diện chung khi thi đậu Brevet, Baccalauréat Première Partie và những lần lănh phần thưởng vào cuối năm.

 

Có lẽ trường Thiên Hựu là trường tư thục lớn nhất ở Huế vào thời đó, nhận học sinh ở nội trú. Trường rất bề thế, h́nh chữ U, với 3 tầng lầu. Tầng dưới gồm có pḥng ăn lớn, các pḥng tắm, văn pḥng, pḥng học lớn cho nội trú. Lầu 2 có thư viện và các pḥng ngủ của các Cha. Lầu 3 dành làm dortoir cho học sinh nội trú. Sân thượng ở trên cùng là nơi dùng chiếu phim lộ thiên vào những đêm không mưa. Trường có Nhà Nguyện nằm ở lầu 2, góc bên phải nếu nh́n từ hướng đường Nguyễn Huệ; ở ngay dưới Nhà Nguyện là sân chơi Préau, đó cũng là nơi học sinh xuất sắc lănh phần thưởng vào cuối năm. Phía sau và thẳng góc với Préau và Nhà Nguyện là dăy dài 2 tầng lầu chứa các lớp học. Các lớp theo chương tŕnh Pháp nằm cuối dăy, gần sân đá banh.

 

Dựa theo tài liệu, trường được thành lập vào năm 1933 và mang tên Institut de la Providence, mà Cha Nguyễn Văn Thích, một trong những giáo sư kỳ cựu của trường, chuyển dịch sang tiếng Việt “Thiên Hựu Học Đường”. Trường khai giảng năm đầu với 3 lớp Huitième, Septième và Sixième, gồm 132 học sinh, 115 học sinh người Việt và 17 học sinh người Pháp. Và trái với tiếng đồn, trong số 132 học sinh đó, chỉ có 29 học sinh Công Giáo, số c̣n lại thuộc Phật Giáo, Khổng Giáo…Sự kiện đó cũng được thấy rơ sau này với thế hệ chúng tôi. Tuy là trường tư thục Công Giáo, nhưng trường Thiện Hựu không bao giờ có chủ trương, gián tiếp hay trực tiếp, gây ảnh hưởng hay thúc dục học sinh “trở lại đạo” hay rửa tội. Trong chương tŕnh học không bao giờ có môn học “đạo” hay thần học, cũng như không có bài vở xúi dục học tṛ theo chính sách của nước Pháp, dù chúng tôi đang theo học chương tŕnh Pháp với tiếng Pháp là ngôn ngữ chính.

 

Với ḷng tận tụy của toàn ban giảng huấn, từ các Cha Việt như quư Cha Nguyễn Văn Thích, Nguyễn Kim Bính, Ngô Đ́nh Thục, Nguyễn Văn Lập, Nguyễn Văn Thuận, Trần Hữu Tôn, Nguyễn Văn Trong, Nguyễn Tiến Huynh, Cha Phương…các Cha người Pháp thuộc Hội Thừa Sai có dạy dỗ chúng tôi như quư Cha Houssa, Viry, Lefas, Petitjean, Oxarango, Duval, Kermarec, Florent, Etcharren… cho đến các giáo sư tiền bối người Việt như quư Cụ Trần Điền, Tôn Thất Đàm, Phạm Ngọc Hương, Trần Văn Tuyên, Tạ Quang Bửu, Dương Thiệu  Tống, Nguyễn Dương Đôn, Trương Sĩ Lưu…Cô Tuân, và sau này Trần Văn Thông, Phạm Đ́nh Bách, Lâm Toại… trường Thiên Hựu đă hoàn đạt sứ mạng giáo dục cho nhiều thế hệ trong suốt thời gian 42 năm, kể từ năm 1933 cho đến năm 1975.

 

Chính những vị đó đă giương cao bó đuốc công bằng, bác ái và phục vụ, không phải bằng lời khuyến dụ, mà qua gương hy sinh, tính nhẫn nại, cách sống đơn giản và ḷng tận tụy đầy nhân bản đối với các tṛ của ḿnh, sống lời Chúa phán dạy “Ta đă yêu các ngươi như thế nào, th́ các ngươi hăy yêu thương nhau thế ấy”. 

 

Từ sau 1975, cùng chung số phận với những cơ sở và các trường tư thục Công Giáo ở các thành phố Miền Nam Việt Nam, trường B́nh Linh, Thiện Hựu và Jeanne d’Arc tại Huế đă bị đóng cửa, vĩnh viễn xóa tên. Dù trường Thiên Hựu có bị thay ngôi đổi chủ và mất tên, dù rong rêu loang lổ bám trên tường theo ḍng thời gian, Trường đă chiếm được vị trí cao đẹp trong lịch sử giáo dục đất nước Việt Nam. Trang sử mang tên Thiên Hựu đầy nhân bản và vị tha này sẽ măi được nhắc đến và được người đời vĩnh viễn ca tụng. Trường đă thật sự để lại một di sản quư báu cho bao thế hệ nối tiếp.

 

 

Trong h́nh, Ngồi (từ trái sang phải): Marie Florence Đào, Nguyễn Đức Huy, anh Cả Nguyễn Như Kỷ, LM Hồ Văn Quư, chị Thảo ( tức bà quả phụ Nguyễn Quốc Thảo), anh Thành (em chị Thảo). Đứng (từ trái sang phải): Nguyễn Quốc Bảo, Trần Tiễn Tuấn và vợ Trần Hoàng Yến, Trần Kim Bông, Bùi Thu Hương, Hoàng Mộng Điệp, Vũ Thùy Nhân, chị và anh Bùi Gia Liêm, Vĩnh Chánh. Ở góc trên, bên trái: anh Phạm Nguyên Hanh, phó nhòm chụp ảnh, nâng ly chào mừng Cha Quư, anh Cả Kỷ và anh chị em hiện diện.

 

Với những đàn anh, đàn chị, đàn em mà tôi đă từng quen biết hiện đang ở quê nhà và sẽ tham dự Đại Hội Thiên Hựu-Jeanne d’Arc: Nguyễn Viết Quư, Trần Văn Thuấn, Nguyễn Thị Thanh, Nguyễn Văn Danh, Hoàng Trọng Mộng, Bùi Thế Cần, Đào Văn Nhẫn, Trương Đ́nh Liêm, Tống Văn Xuân, Nguyễn Chi, Nguyễn Hường, cùng các Cha từng chung lớp với tôi như Cha Phan Xuân Thanh (nhà thờ Gia Hội), Cha Quư (toà Giám Mục Huế), Cha Hùng (nhà thờ Lăng Cô), Cha Nguyễn Văn Lư (vẫn trong tù đày)…tôi xin gởi đến quư bạn tấm ḷng thân ái trong niềm thương nhớ đến trường Mẹ.

 

Tôi cũng mường tượng những cụ ông, cụ bà trong lứa tuổi 80, 90, những anh Cả, chị Cả của 2 trường, đến từ vạn nẻo đường, qua bao nhiêu bước thời gian, sẽ có mặt trong ngày vui, cùng hoà ḿnh với các thế hệ đàn em tưởng nhớ đến ơn đức của các Cha, các Thầy.

 

Và cho dù thời gian và không gian cách biệt, một khi chúng ta thương mến nhau, thời gian là vĩnh cữu. Thiên Hựu sẽ măi măi ở trong ḷng chúng ta.

 

Xin Thiên Chúa ban ơn lành cho các bạn. Xin Ngài ban phúc lành cho nước Việt Nam.

 

Một lời chào mừng. Ngàn, triệu lời chào mừng cho một Tinh Thần Thiên Hựu bất diệt.

 

Vĩnh Chánh

 

Tháng 8, 2013

 

 

Mục Lục 99Độ                Trang Nhà YKHHN