Qua những lần chuyện tṛ trên Đ.T hay qua điện thư, và nhất là trong cuộc gặp gỡ tại nhà, sự hiểu biết về văn thơ của đàn em Nguyễn Thanh, # 29, với một phong thái chững chạc và đầy tự tin, đă đưa tôi đi từ ngạc nhiên này qua đến thích thú nọ. Mong rằng bài viết dưới đây của Thanh về thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên, được xem như là món quà ra mắt của đàn em vừa đến với Hội chưa quá 2 tháng, nhất quyết sẽ không phải là bài duy nhất cho Mục 99 Độ. Sự trung thực sâu sắc của bài viết qua sự cảm nhận cá nhân, sự t́m đọc tài liệu để thấu triệt bài viết qua nhiều cái nh́n khác nhau, đă chứng minh được cách làm việc có hệ thống, khả dĩ đưa đến sự thành công trong tương lai. Cám ơn người đàn em Nguyễn Thanh văn vơ song toàn, and wish you the best. Vĩnh Chánh/BBT.
Nguyễn Tất Nhiên “Giữa trần gian tuyệt vọng”
Ḿnh mê những bản nhạc: “thà như giọt mưa”, “em hiền như ma soeur”, “v́ tôi là linh mục”... từ khá lâu mà không biết xuất xứ của chúng. Cách đây hơn 3 năm, lúc vừa qua Mỹ, ḿnh xuống quận Cam chơi và qua một người bạn ḿnh may mắn gặp và quen biết chị Minh Thủy-vợ cũ của thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên, và cũng là một nhà thơ. Qua đó, ḿnh t́m hiểu thêm về những bài thơ t́nh tuyệt tác cũng như cuộc đời đầy giông băo của người thi sĩ cá biệt này. Ngoài sự ngưỡng mộ một thi sĩ tài hoa bạc mệnh, c̣n có một sự đồng cảm khiến ḿnh muốn thăm nơi an nghỉ của người thi sĩ. Một ngày trước Noel năm nay, ḿnh đă đến thăm mộ phần của thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên tại nghĩa trang Westminster. Lúc ḿnh mang rượu và hoa từ xe ra, chị Minh Thủy nhắc ḿnh rằng thi sĩ đă qui y và không nên mời rượu ông nữa. Ḿnh hoàn toàn đồng ư và nghĩ rằng những ǵ ḿnh làm là v́ ngưỡng mộ tài năng hay yêu quí ông, v́ thế cũng không nên làm xáo động sự b́nh yên mà ông đă t́m thấy ở đâu đó ngoài cơi trần gian đầy đau khổ của ông.
Khi ḿnh đến thăm sư huynh Vĩnh Chánh và trong lúc hầu chuyện với anh về thơ văn, ḿnh có đề cập về thân phận người thi sĩ này. Sư huynh ra đề cho ḿnh viết một bài về thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên và "tất nhiên" là ḿnh không thể nói "không". Về nhà, ḿnh đọc lại những bài thơ và những bài viết về ông. Mỗi tác giả bàn về một vài khía cạnh về thơ hay cuộc đời của ông, đa phần tụng ca những vần thơ độc đáo và thương tiếc cho một kiếp người-thơ nghiệt ngă. Tất cả những bài viết đều rất hay, và được đăng trong trang web của trường Trung học Ngô Quyền, nơi từng là bối cảnh của những bài thơ t́nh học tṛ nổi tiếng của Nguyễn Tất Nhiên. Quí vị có thể t́m đọc tại www.ngo-quyen.org
Lúc đầu ḿnh dự định tổng hợp những ǵ người khác viết về Nguyễn Tất Nhiên nhưng làm như vậy th́ quí vị tự đọc những bài đó th́ hay hơn. Cuối cùng, với tư cách là một người yêu thơ Nguyễn Tất Nhiên, ḿnh cũng cố đưa ra một vài cảm nhận của ḿnh về một số khía cạnh mà ḿnh chưa được nghe nhiều. Kính xin hương hồn của thi sĩ tha lỗi nếu kẻ hậu sinh này có ǵ sai sót, chắc là do tŕnh độ thưởng ngoạn thơ chứ không có ư đồ ǵ không đẹp.
Thơ Nguyễn Tất Nhiên - phá cách trong ngôn từ và ư tưởng
Tính cá biệt trong ngôn từ và h́nh tượng trong thơ Nguyễn Tất Nhiên khiến người đọc dễ dàng cảm nhận sự tận cùng của xúc cảm, khổ đau, tuyệt vọng... Những người trẻ thất t́nh đọc thơ ông thấy như là ḿnh trong đó, và trào dâng những bi thương trong ruột gan ḿnh.
Người từ trăm năm
Về qua sông rộng
Ta ngoắc ṃn tay
Trùng trùng gió lộng
(Khúc t́nh buồn, Phạm Duy phổ thành bài hát Thà như giọt mưa)
Người yêu thơ đă quen với những ví von nhân cách hóa như héo ruột, ṃn gan, rụng tim, nhưng chưa ai nói: "ngoắc ṃn tay". Nói cũng đă khó huống hồ viết, không phải vẫy tay như trong câu hát: "vẫy tay, vẫy tay chào nhau" mà là ngoắc, ngoắc đến ṃn tay. Ngoắc bao lâu, bao lần để ṃn tay? Ngoắc trong vô vọng v́ đáp lại là thinh không, là “trùng trùng gió lộng” trong mênh mông tuyệt vọng.
Thà như giọt mưa
Vỡ trên tượng đá
Thà như giọt mưa
Khô trên tượng đá
Điệp khúc trên được lập lại nhiều lần trong bài thơ khiến ta cảm nhận t́nh yêu đầy đam mê và tuyệt vọng, nỗi ám ảnh triền miên của người bị t́nh phụ làm cho kẻ si t́nh như mất trí, không c̣n làm chủ được ḿnh, không c̣n thiết đến bản thân ḿnh, quên cả không gian và thời gian v́ người t́nh là tất cả:
Ta
chạy ṿng ṿng
Ta
chạy ṃn chân
Nào
có hay đời cạn…
Chắc rằng ông
không cố t́m câu chữ hay cố tạo những khác biệt
trong thơ ông, mà thơ đơn giản chỉ là những
ǵ thốt ra một cách tự nhiên bằng sự trào dâng của
xúc cảm.
Tín
đồ là người t́nh
Người
t́nh là ác quỷ
Ác
quỷ là quyền năng
Quyền
năng là người t́nh
Người
t́nh là tín đồ
(Linh mục,
Nguyễn Đức Quang phổ thành bài hát V́ tôi là linh mục)
Những khái niệm
ít liên quan được nối kết nhau để diễn
tả sự lạc lối trong ma trận t́nh yêu, không thoát
ra đươc lưới ái t́nh mộng mị, sự
pha trộn giằng xé giữa đam mê, chung thủy và cả
phản bội của t́nh yệu. Ái t́nh mang đủ sắc
màu, người t́nh khiến ta thăng hoa rồi cũng
đưa ta vào địa ngục. Nhiều lúc không phải
do người t́nh mà do chính bản thân ḿnh t́nh nguyện hay
vô thức rơi vào đó. Đoạn này có thể khiến
nhiều người liên tưởng đến nàng
Esmeralda trong Notre Dame de Paris của Victor Hugo.
H ay:
Chuông
nhà thờ đổ mệt,
Tượng
Chúa gầy hơn xưa
(Hai năm t́nh lận
đận, Phạm Duy phổ thành bài hát cùng tên)
Lối nhân cách hóa
độc đáo này khiến ta cảm nhận sự trắc
trở của cuộc t́nh, có thể có thật hay do tưởng
tượng của thi sĩ. Chúa dường như cũng
cảm động v́ chứng kiến cuộc t́nh lận
đận, xanh xao.
Em
mang hồn vô tội
Đeo
thánh giá huy hoàng
C̣n
ta nhiều sám hối
Tính
nết vẫn hoang đàng
(Ma soeur, Phạm
Duy phổ thành bài hát Em hiền như ma soeur)
Khỏi cần giải
thích nhiều về thuộc t́nh cố hữu của ma
soeur là thánh thiện, trong trắng và tất nhiên là vô tội,
nhưng cũng v́ ngây thơ mà “vô số tội”. Cái đức
hiền vô tội của ma soeur đă gây nên một căn bệnh
nguy hiểm chưa từng có trong y học trước
đây:
Em
hiền như ma soeur
Vết
thương ta bốn mùa
Trái
tim ta làm mủ
Ma
soeur này ma sœur
Màng tim làm mủ c̣n
chữa được, chứ trái tim mà làm mủ không chỉ
bó tay mà c̣n phải bó... chiếu.
Thi sĩ Nguyễn Tất
Nhiên - giữa trần gian tuyệt vọng
Thơ là người.
Tính đặc dị trong thơ Nguyễn Tất Nhiên gắn
liền với tính cách của ông, hay nói đúng hơn
tư duy khác người của người thi sĩ lập
dị này đă tạo ra những vần thơ độc
đáo, những khái niệm có một không hai, không bị trộn
lẫn với bất kỳ ai khác, như một loài chim
hót một giọng riêng của ḿnh.
Trên bia mộ của
thi sĩ, có trích những câu thơ trong bài: "Giữa
trần gian tuyệt vọng" được viết
vào năm 1972, lúc ông vừa đúng một nửa cuộc
đời dương thế ngắn ngủi 40 năm.
Ta
phải khổ v́ ta phải khổ
Phải
ê chề cho tóc bạc với thời gian
Phải
đau theo từng hớp rượu tàn
Phải nhắm mắt
sớm hơn giờ thiên định
Khi mới tṛn hai
mươi tuổi, Nguyễn Tất Nhiên đă tự
đóng dấu cho số phận của ḿnh, tiên lượng
cho sự ra đi của ḿnh với những câu thơ bi
thiết và chết chóc. Đó là một cuộc đời
cay đắng, ê chề và cuối cùng trong đáy sâu tuyệt
vọng, người thi sĩ tài hoa đă giă từ hồng
trần vào một ngày mùa thu năm 1992 tại một ngôi
chùa ở quận Cam.
Người thi sĩ
đáng thương này mang một tâm hồn quá nhạy cảm
và dễ vỡ, sống trong một giai đoạn xă hội
bấp bênh với nhiều giá trị bị đảo lộn,
khiến người chỉ biết làm thơ như ông
không kịp thích nghi, chỉ c̣n biết bám víu vào t́nh yêu
như một cứu rỗi. Rồi khi t́nh không trọn,
ông trở nên thất vọng rồi tuyệt vọng. Có thể
ông chọn một ngôi chùa để ra đi vĩnh viễn
là muốn thoát ra khỏi ṿng khổ lụy của cuộc
sống trần thế, ông quyết định t́m chốn
b́nh yên cho ḿnh và cho cả người thân, bạn bè. Ngựa
hồng đă mỏi vó, than ôi!
Nguyễn Tất
Nhiên không chỉ đau khổ trong t́nh yêu mà c̣n đau một
nỗi đau nhân thế:
Một
cuộc sống thăng trầm, phải mua bằng nhục
nhă
Một
mặt trời phải trả giá một hoàng hôn
...
Đời
vốn không nương người thất thế
Th́
thôi ô nhục cũng là danh
(Hai hàng me ở đường Gia Long, 1973)
Với kiểu suy nghĩ này, người thi sĩ luôn đau khổ và tâm thức bị kẹt trong thế giới nhị nguyên và sẽ thấy thất vọng khi chứng kiến những hoàng hôn, nhưng khoảng trầm, khoảng lặng trong cuộc sống. Chắc bây giờ, ở đâu đó trên trời, thi sĩ đă nghĩ rằng hoàng hôn chỉ là sự tiếp diễn của một ngày và cũng có những thú vị và giá trị của nó. Nó cũng quan trọng như tâm trương đối với trái tim yêu thương. Những khoảng trầm lặng đó giúp chúng ta cân bằng và mạnh mẽ hơn.
Nguyễn Tất Nhiên sinh ra không để sống đời sống của một con người b́nh thường, những suy nghĩ của ông nhiều lúc khác biệt với thời đại ḿnh đang sống, lúc th́ cổ hủ, lúc th́ cao siêu, v́ vậy ông đă mang nhiều nét siêu thực vào trong thơ:
Sao thiên thu không là thiên thu
Nên cơn mưa xưa c̣n giăng ngang hồn sầu
Tôi đứng như cây cột đèn găy gập
Và một con đường cúp điện rất lâu
Sự đ̣i hỏi quá cao đối với bản thân ḿnh và với người khác làm dễ sinh ra thất vọng. V́ quá tôn thờ t́nh yêu lư tưởng, người t́nh lư tưởng nên mới dẫn đến tuyệt vọng. Cuộc đời đâu phải là phim romance?
Nếu v́ em mà ta phải điên t́nh
Cơn giận dữ đă tận cùng mê muội
Th́ đừng giận Duyên ơi, thiên tài yếu đuối
Tay tre khô mối mọt ăn luồn
Dễ găy gịn miếng vụn tả tơi xương
Khi tàn bạo xiết cổ người yêu dấu
(Duyên t́nh con gái Bắc, 1970)
Nguyễn Tất Nhiên không phải người phàm trần, mà có thể là một thần thơ ở một cơi nào đó v́ lụy t́nh mà bị đọa đày xuống trần gian để trả nợ, do vậy cuộc sống trần tục thật lạ lẫm với ông đến nỗi ông phải thốt lên: giữa trần gian tuyệt vọng. Trả hết nợ, ông lại ra đi. Về cơi trời, chắc ông không c̣n đau khổ nữa? Hăy tin như thế.
Nguyễn Tất Nhiên - những lời sám hối
Trong thơ ông, ta bắt gặp nhiều đoạn nói đến thánh thần, các đấng tối cao như Chúa, Phật, hay tự ví ḿnh là kẻ hoang đàng, vô đạo. Tuy vậy, người thi sĩ ngông cuồng này vẫn tỉnh thức với chính ḿnh, nhận ra khuyết điểm và thành tâm sám hối:
Ta háo thắng nên trở thành trân tráo
Bị đời khinh nên giở giọng khinh đời
(Tạ lỗi cùng người, 1972)
Cửa chùa tuy rộng mở
Tà đạo khó nương thân
(Đám Đông, 1973)
Ta bạt mạng kéo theo người bạt mạng
Nên cơn vui thường kéo theo cực h́nh
Nên tương lại bằn bặt ở ḷng ḿnh
Nên bất hạnh ngập đầu ai vô tội
(Lời cuối, 1974)
Nhiều người cho rằng sinh thời thi sĩ sống lang bạt, phóng túng và không biết tự điều chỉnh ḿnh để thích nghi với cuộc sống gia đ́nh và xă hội. Bản thân ông không phải không biết và cũng muốn thay đổi:
Tôi quanh năm sống hoang đàng
Cũng xin nhỏ lệ hoàn lương khóc t́nh
(1978 ở Việt Nam)
Qua giáo đường kiếm Chúa
Xin được làm chiên ngoan
(Đám đông, 1973, Phạm Duy phổ thành bài hát Cô Bắc kỳ nho nhỏ)
Đôi mắt nào Chúa ở trần gian
Hăy phán đoán tâm hồn tôi, thánh thiện
(Đôi mắt nào linh hiển, 1974)
Nhưng rút cuộc như nhiều người trần chúng ta, người thi sĩ thiên tài đoản mệnh cũng không thay đổi được ḿnh. Giang sơn dễ đổi, bản tánh khó dời. Nói ra điều này để thông cảm với phần con người của thi sĩ tài hoa này, với những giới hạn bản thân mà con người không dễ ǵ vượt qua.
Những tinh hoa của Nguyễn Tất Nhiên đă trút hết vào con người thơ và để lại cho chúng ta những áng thơ tuyệt tác, tạo nên một chỗ đứng riêng biệt kiêu hănh trong thi đàn Việt Nam đương đại. Đấng tạo hóa đă chơi tṛ lắp ghép, v́ qua ưu ái phần tài năng thi phú mà thiếu đi những miếng ghép ở những kỹ năng b́nh thường khác. Hay những phần khác ngoài thơ trong người thi sĩ chỉ là những nhiên liệu, để được đốt cháy bằng rượu, bằng khổ đau, tuyệt vọng hầu cung cấp năng lượng để sáng tạo ra những bài thơ xuất thần, những câu thơ bi thiết.
Như những ngọn nến tự đốt cháy ḿnh để cho ra ánh sáng, thơ là những ǵ tinh túy được chiết ra cho nhân sinh thưởng ngoạn, và nhiều khi những ǵ c̣n lại trong con người kẻ sáng tạo chỉ là đáng cay, bẽ bàng. Xót xa thay!
An ủi cuối cùng cho chúng ta là người cô lữ đă chọn ngôi chùa làm chỗ dừng chân cuối cùng của ḿnh trong cuộc hành tŕnh nơi cơi tạm. Ông cũng đă qui y cửa Phật, nơi không c̣n những khổ đau, bi lụy trần gian như những câu thơ thống thiết trong tuyệt phẩm "Thiên thu" mà thi nhân đă để lại:
Sao thiên thu không là thiên thu
Cho những người yêu là những ngôi mồ
Tôi đứng một ḿnh trong nghĩa địa
Và cũng không đành quên khổ đau
Thiên thu vĩnh biệt thi nhân
Xin giới thiệu bài thơ :"Khúc t́nh buồn" kèm theo bản dịch thơ tiếng Anh và lời giới thiệu của nhà thơ Kim Vũ
NGUYỄN TẤT NHIÊN (1952-1992)
Nhà thơ trẻ tài hoa khác thường này là tác giả một số bài thơ thật độc đáo, từ ư tưởng đến cách gieo vần. Bài thơ sau là một kiệt tác cổ điển, được dùng làm lời cho một bản nhạc tiêu biểu trong thời kỳ chiến tranh tái diễn.
This unusually talented poet is the author of some exceptional poems, in content as well as form. The following poems is a classic one and has been used as lyrics for a song that identifies a special epoch, that of renewed warfare.
KHÚC T̀NH BUỒN
Người từ trăm năm you are from a hundred years past
Về ngang sông rộng Coming back across the wide river
Ta ngoắc ṃn tay I try in vain waving my hand
… trùng trùng gió lộng … the wind is blowing hard
(thà như giọt mưa (Better to be like a raindrop
vỡ trên tượngđá breaking on a stone statue
thà như giọt mưa Better to be like a raindrop
khô trên tượng đá drying on the stone statue
có c̣n hơn không than not be like a raindrop
mưa ôm tượng đá) when the rain envelopes the statue)
Người từ trăm năm you are from a hundred years past
Về khơi t́nh động Coming back to stir my wild love
Ta chạy ṿng ṿng I run around and around
Ta chạy ṃn chân Till my feet are worn out
Nào hay đời cạn! Not knowing love has gone !
(thà như giọt mưa (Better to be like a raindrop
vỡ trên tượngđá breaking on a stone statue
thà như giọt mưa Better to be like a raindrop
khô trên tượng đá drying on the stone statue
có c̣n hơn không than not be like a raindrop
mưa ôm tượng đá) when the rain envelopes the statue)
Người từ trăm năm you are from a hundred years past
Về như dao nhọn Coming back like a sharp knife
Ngọt ngào vết đâm Driving sweetly into me
Ta chết âm thầm I die quietly
Máu chưa kịp đổ The blood having no time to flow yet
(thà như giọt mưa (Better to be like a raindrop
vỡ trên tượngđá breaking on a stone statue
thà như giọt mưa Better to be like a raindrop
khô trên tượng đá drying on the stone statue
có c̣n hơn không than not be like a raindrop
mưa ôm tượng đá) when the rain envelopes the statue)
(2) (2)
Thà như giọt mưa Better to be like a raindrop
Gieo xuống mặt người Falling on your face
Vỡ tan vỡ tan Breaking, breaking
Nào ta ân hận I won’t reget
bởi c̣n kịp nghe For I can hear
nhịp run vồi vội The quick trembling
Trên ngọn lông măng On your downy hair
(người từ trăm năm (you are from hundred years past
V́ ta, phải khổ!) Suffering because of me !)
Nguyễn Tất Nhiên Kim Vũ
Nguyễn Thanh YKH-29