Thoát Ṿng Tay Ngă

 

Nơi bài viết « Trong ṿng tay của Ngă » chúng ta đă làm quen với Ngă, đă nhận diện ra Ngă là ai. Ngă với Ta là một không hai. Ngă có thể tốt, có thể xấu, có thể tích cực mà cũng có thể tiêu cực, có thể lạc quan mà cũng có thể là bi quan, có thể yêu đời mà cũng có thể chán đời, Ngă có thể giúp ích mà cũng có thể phá hoại, Ngă có thể đem lợi ích mà cũng có thể gieo tai họa, Ngă siêng năng mà cũng lười biếng, Ngă biết kiên nhẫn, cần cù mà cũng nóng nảy, thích hưởng thụ, Ngă thành thật mà cũng giả dối, Ngă hiền lành mà cũng điêu ngoa, Ngă vị tha mà cũng ích kỷ, Ngă rộng lượng, hào phóng mà cũng keo kiệt, nhỏ mọn, Ngă bản lĩnh mà Ngă cũng rụt rè, Ngă kiêu hănh, cao ngạo mà cũng tự ti mặc cảm, Ngă thăng hoa với tôn giáo, với nghệ thuật, với âm nhạc, với thi ca, với hội họa, với cái đẹp, với cái hay, cái siêu phàm, cái cao quí, cái thánh thiện mà Ngă cũng có thể rơi xuống tận cùng của cái thấp kém, thô lỗ, tục tằn, hạ tiện, độc ác, quỷ quái và Ngă cũng có thể là trung dung, trung b́nh, chẳng thiện chẳng ác, chẳng hơn ai cũng chẳng kém ai. Ngă thực ra th́ muôn mặt !

 

Khi vừa mở miệng xưng « Tôi » th́ đồng thời Ngă xuất hiện. V́ Tôi chính là Ngă. Khi vừa khoác lên thân ḿnh một tấm áo, bước chân đi là có Ngă cùng song hành. Ư thức về một cái Tôi, cái Ngă th́ tự nhiên, hiển nhiên, đương nhiên như hít thở không khí. Một hơi thở ra, một hơi thở vào là cái Tôi này, cái Ngă này thở ra, cái Tôi, cái Ngă này thở vào. Một cảm giác thoải mái, dễ chịu, sung sướng là cái Tôi này, cái Ngă này thoải mái, dễ chịu, sung sướng. Một cảm giác khó chịu, khổ sở, bức bách là cái Tôi này, cái Ngă này khó chịu, khổ sở, bức bách.

 

Tôi, Ngă chính là cái thân này. Cái thân có đầu, có tay, có chân. Đi đứng, ăn nói, ngủ nghỉ. Học hành, làm việc. Vui chơi, giải trí. Sinh con đẻ cái. Hay là không màng chuyện sinh con đẻ cái. Suy tư, tính toán. Hoài niệm quá khứ, sắp đặt hiện tại và mơ ước tương lai.

 

Tôi, Ngă vừa là cái thân vật chất vừa là tinh thần, cái phần tâm lư ở ẩn bên trong.

Các hoạt động của cái thân vật chất kèm theo các hoạt động của cái phần tinh thần hay tâm lư bên trong đều có một mục đích là nuôi dưỡng, bảo vệ cái Tôi, cái Ngă. Tôi hay Ngă là trung tâm điểm, là mục đích, là lư do, là lẽ sống. Mọi hoạt động của cái thân hay tinh thần đều phải hướng đến sự tồn tại của Tôi, của Ngă.

 

Đồng lúc với ư thức sự hiện hữu một cái Tôi, cái Ngă riêng biệt, cá biệt, độc lập th́ cũng nhận ra có cái Tôi, cái Ngă khác ở ngoài cái Tôi mà Tôi đang sở hữu, đang dựa vào đó để tồn tại. Cái Tôi, cái Ngă của chính bản thân tôi, luôn luôn đối diện với một cái Tôi, cái Ngă khác của một cái Thân khác giống tôi, y hệt như tôi nhưng chẳng phải là tôi.

 

Từ đó, cái Tôi, cái Ngă của chính tôi luôn gặp trở ngại, phải đụng độ với một cái Tôi, cái Ngă khác. Hành tŕnh của cái Tôi, cái Ngă này trên suốt cuộc đời không hề là một điều giản dị. Khi thuận ḥa êm ấm th́ mọi chuyện trôi chảy, êm đẹp, vui vẻ, hạnh phúc. Mà nói chi, muốn thuận ḥa êm ấm phải thường xuyên cố gắng mới đạt được. Khi nghịch chiều, không có ǵ là thuận buồm xuôi gió, th́ phải chịu cảnh tranh chấp, chống đối, gây phẫn nộ và có khi phải dẫn tới bạo hành mới yên.

Mỗi con người là một cái Tôi, một cái Ngă. Một cái Tôi, cái Ngă dính sát liền với cái thân như vậy.

Điều này ai cũng thấy, không ai phủ nhận. Hầu như mọi triết thuyết, mọi tôn giáo đều chấp nhận cái Tôi, cái Ngă này. Ngoại trừ…Phật Giáo !

Không thoát khỏi ṿng tay của Ngă th́ không thể nào thoát khổ. Đó là quan điểm của Phật Giáo. Chúng ta sẽ dựa vào những lời dạy của đức Thích Ca Mâu Ni mà gỡ từ từ ra khỏi ṿng tay của Ngă. Bởi v́ ai cũng nhận ra rằng Cái Tôi, cái Ngă không thật sự có hạnh phúc an vui cũng như đem hạnh phúc an vui đến cho chung quanh mà c̣n là nguyên nhân của biết bao khổ đau và oán hận.

Muốn thoát khổ th́ không thể nào khư khư chấp vào sự hiện hữu chắc thật của Ngă. Nghĩa là xem Ngă không có. Thôi đừng bám vào nó làm chi nữa ! Đó là lời Phật dạy.

Nhưng có thể nào thoát được cái điều thật hiển nhiên, thật đương nhiên, thật tự nhiên như ư thức về cái tôi, cái Ngă này ? Chắc chắn không phải là một điều dễ làm, dễ thấy, dễ nhận. Huống hồ là bác bỏ nó !

V́ từ khi sinh ra cho đến khi ĺa đời, từ khi c̣n là một đứa bé con, cũng đă nhận ra và biết có ḿnh, khác với người kia kẻ nọ, biết bảo vệ và nuôi lớn cái h́nh hài từ từ già nua cho đến chết đi.

Không một ai chối bỏ cái thân này là chính tôi, là của tôi. Không có một câu nói nào được phát ra từ cửa miệng mà không có một chữ Tôi trong đó. Và chữ Tôi này, khi đi kèm với cái chữ Muốn, Tôi Muốn, cùng với chữ Là, Tôi Là, cùng với chữ Có, Tôi Có th́ lại càng gây thêm rắc rối, phiền năo vô cùng tận !

Trước khi t́m hiểu lời Phật dạy, xuyên qua giáo lư Vô Ngă, chỉ ra cho con người phương pháp thoát khổ bằng sự buông bỏ cái Ngă. Chúng ta thử « ôn lại, duyệt lại » một ṿng về các hoạt động của cái Tôi, cái Ngă rất thường t́nh trong đời sống.

 

Vai chính của « sân khấu cuộc đời » chính là cái Tôi, cái Ngă. Không có nó, th́ sẽ không có một vở kịch nào được diễn ra. Hăy nghĩ như thế để thấy rơ cái Tôi « diễn viên » hay cái Ngă « diễn viên » này sẽ đóng tṛ và sống trọn vẹn vai tṛ như thế nào trên sân khấu cuộc đời này. Một diễn viên đại tài th́ khi đóng tṛ trên sân khấu cũng không hề khác với cuộc sống thực ở ngoài đời. Cái Tôi, cái Ngă cũng tài t́nh như thế đó trên sân khấu cuộc đời !

 

Khởi đầu là việc nhận chắc, đồng hóa cái thân này là Tôi, là Ngă. Nó mang một sự sống. Có nhu cầu cần được đáp ứng. Có mục đích cần đạt tới. Có mơ ước cần thực hiện. Có khát khao cần thỏa măn.

Và Tôi, Ngă này sẽ đeo đuổi cho đến khi kiệt sức, cho đến hơi thở cuối cùng, bằng mọi giá, bằng mọi cách, bằng mọi phương tiện, mọi phương pháp thiện xảo, tinh vi, tiến bộ, văn minh tột bực để đạt cho kỳ được, để đáp ứng, để thực hiện, để thỏa măn và chắc chắn là để hưởng thụ kết quả do công sức lao nhọc suốt một đời đă bỏ ra.

 

Tôi, Ngă này, từ khi khôn lớn, biết suy nghĩ, đă nhất quyết vạch một hướng đi rơ ràng minh bạch. Tạm thời nêu ra một con đường rất b́nh thường. Tôi sẽ học hành như thế đó, có bằng cấp, nghề nghiệp như thế đó, làm ăn như thế đó, cưới vợ, lấy chồng như thế đó, nhà cửa như thế đó, tiền bạc như thế đó, con cái như thế đó, hưởng thụ như thế đó.

Xin coi chừng ! Đừng động đến Tôi, đến Ngă này nhé !

Tôi, Ngă này luôn canh chừng, luôn dè dặt, luôn kiểm soát, luôn lựa chọn. Cái ǵ tốt, cái ǵ ngon, cái ǵ đẹp, cái ǵ hay, cái ǵ ưa thích là thu nhặt, gom góp về cho Tôi. Nghĩa là phải thành của tôi, sở hữu của tôi. Cái ǵ xấu, không tốt, không hay, không ngon, không đẹp, không ưa thích th́ tránh xa, đẩy ra.

Nhưng than ôi ! Bao nhiêu bất trắc, bất như ư, bất toại nguyện xảy đến ! Tôi này, Ngă này có vênh váo được bao lâu mà huênh hoang ! Biết bao điều phải gánh chịu ngoài ư muốn và sức lực ! Biết bao điều mất mát phải cam đành. Mất của cải, mất người thân, mất người yêu, mất bạn, mất sức khoẻ, mất sắc đẹp, mất khả năng, mất công danh, mất địa vị, mất sự nghiệp, mất cả quê hương, mất cả văn hóa, mất cả tiếng nói, mất luôn ngôn ngữ…Từ chuyện nhỏ tới chuyện lớn, quan trọng hay không quan trọng, cái ǵ cũng có thể bị mất đi, cướp mất, hư hao, biến chuyển, đổi dời, thoái hóa…bởi muôn vàn lư do mà Tôi, Ngă  này không thể lường, không thể ngăn chận, không thể đổi khác.

Tôi này, Ngă này chỉ c̣n biết than khóc, đau buồn theo ngày tháng.

Nếu có được một chút vinh quang trong quá khứ th́ chỉ c̣n tiếc nuối. Nếu c̣n có thể hi vọng vào tương lai th́ tiếp tục mơ ước. Tiếp tục xây mộng và cứ thế mà có thể suốt đời sống trong mộng !

Tôi, Ngă này vẫn không bỏ cuộc. Nếu cần phải ra sức th́ ra sức, cần trèo non vượt biển th́ trèo non vượt biển, cho đến việc cần phục thù th́ sẽ phục thù ! Nếu ḥa b́nh không thể có, cần chiến tranh, chém giết th́ sẽ sẳn sàng chiến tranh, chém giết !

Như thế là lấy máu đền nợ máu. Tôi, Ngă này bỗng dưng rơi vào tận cùng của khổ đau, hận thù và chết chóc mà con đường này, Tôi, Ngă này nào có vạch ra tự lúc ban đầu !

Một vở kịch mà đoạn cuối không có hậu. Tôi, Ngă này chỉ c̣n biết lau khô ḍng nước mắt. Cúi đầu chào tạm biệt.

 

Tuy nhiên vẫn có một kịch bản có hậu mà Tôi, Ngă này hoàn hoàn hướng thiện, từ bi, bác ái, vị tha, nhân đạo. Không có hận thù, tranh chấp mà chỉ có cảm thông, nhường nhịn và chia sẻ. An b́nh và hạnh phúc. Tạm gọi như thế v́ không thể có một sự b́nh an và hạnh phúc tuyệt đối trên cơi trần thế. Tôi, Ngă này hoàn toàn biết rơ như thế và chấp nhận. Sống với cái an b́nh hạnh phúc tương đối nhưng trên cơi thế này xem ra đă là quá sức may mắn rồi. Tôi, Ngă này không đ̣i hỏi ǵ hơn và hài ḷng với cái ḿnh có. Biết thiểu dục và tri túc. Biết an phận và thủ thường. Biết sống thiện, bỏ ác. Biết làm công đức để hưởng quả lành. Biết điều phục tâm tánh để ḥa đồng với mọi người.

 

Nhưng cho dù chỉ c̣n lại một phần nhỏ, nếu không nói là lớn, của sự bất an, không hạnh phúc th́ cái Tôi này, Ngă này vẫn c̣n bị thôi thúc bởi cái bản năng t́m cầu sự an b́nh và hạnh phúc tuyệt đối, chân thật. V́ quanh quẩn bên ḿnh, bóng dáng của cái chết, sự mất mát, xa ĺa những ǵ muốn nắm giữ vẫn đe dọa tâm tư. Do đó mà Tôi, Ngă này bước vào con đường t́m Đạo.

 

Con đường t́m Đạo th́ có nhiều. Nếu Tôi, Ngă này tin vào sự an bày của Thượng Đế th́ Tôi, Ngă này tuân theo lời dạy của Chúa. Nếu là Phật tử th́ Tôi, Ngă này t́m về Đạo Phật và tiếp thụ lời Phật dạy. Nếu tin vào một đấng thần linh nào đó th́ Tôi, Ngă này sẽ cầu khẩn Thần linh.

 

Bởi v́ chỉ có một khát khao duy nhất cho mỗi cái Tôi, cái Ngă là đạt hạnh phúc vĩnh cữu. Không một cái Tôi, cái Ngă nào muốn phải sinh ra để rồi già nua, bệnh tật, chịu bao điều khốn khổ và rồi phải chết. Có thể nói tất cả mọi cái Tôi, cái Ngă đều mang một mục đích như nhau, duy chỉ có con đường đi đến đích là khác biệt.

 

Hăy t́m hiểu ở đây con đường thoát khổ mà chủ yếu là giải thoát khỏi sự kềm hăm gây khổ đau của ư thức về cái Tôi, cái Ngă. Điều khó khăn là vẫn phải và luôn luôn dựa vào cái Tôi, cái Ngă mà đi đến nhận thức cái Tôi, cái Ngă là không thực có ! Tự ḿnh phủ định ḿnh ! C̣n ǵ khó hơn ?

 

Đọc kinh « Vô Ngă Tướng » bài thuyết pháp thứ hai của đức Phật Thích Ca sau khi ngài thành đạo dưới gốc bồ đề, chúng ta t́m thấy câu hỏi của đức Phật đặt ra với các vị đệ tử đầu tiên :

- « Đối với các pháp vô thường, khổ, bị biến hoại, có hợp lư chăng khi nhận rằng: cái này là của tôi, cái này là tôi, cái này là bản ngă của tôi ? »

Và tất cả các vị đệ tử đều trả lời :

- « Không, Bạch Thế Tôn »

 

 Chúng ta thấy ngay rằng đức Phật bác bỏ 3 sự việc: nhận cái này là của tôi, cái này là Tôi, cái này là bản ngă của Tôi. V́ lư do ǵ ?

V́ 3 điều này, cái ǵ được xem là của tôi, cái ǵ được xem là tôi, cái ǵ được xem là bản ngă của tôi đều mang tính chất Vô Thường, bị hoại diệt và gây khổ đau. Tóm lại, nơi cái ǵ mang những đặc tính của vô thường, bị hoại diệt và gây đau khổ th́ không thể t́m thấy một cái Ngă ở đó. Như thế nghĩa là ǵ ? Thật dễ hiểu, nếu có cái Ngă th́ nó đâu có bao giờ muốn mọi sự đổi thay, biến hoại để gây đau khổ cho nó !

Nếu Tôi này, Ngă này thực có, tôi sẽ ra lệnh cho cái thân của tôi đừng bao giờ tan ră, cho tôi khuôn mặt măi măi trẻ đẹp, cho tôi măi măi tài năng xuất chúng, măi măi danh vọng tột đỉnh, măi măi giàu sang phú quí. Cớ sao cái Tôi này, cái Ngă này lại phải chịu sự đổi thay, biến hoại và gây đau khổ ?

 

Như phần trên đă đề cập, ḷng tin vững chắc, sự nhận thức hiển nhiên, hầu như đương nhiên của cái Tôi, cái Ngă nơi con người mà không ai phủ nhận th́ thực ra chính Đức Phật cũng chẳng phủ nhận điều này. Cái Tôi, cái Ngă mà mọi người đều thấy, đều nhận th́ đức Phật cũng thấy, cũng nhận ra nhưng cái tầm nh́n của Ngài th́ sâu xa và sáng suốt hơn con người phàm tục của chúng ta. Ngài thấy và chỉ cho chúng ta sự cấu tạo giả hợp, chỉ do nhân duyên mà có, không có thực thể chắc chắn, thường hằng, độc lập và riêng biệt của cái Tôi, cái Ngă như mọi người đă nhận thấy và chấp là thật có.

 Đó là cái thấy của đức Phật. Cái Tôi, cái Ngă mà con người chấp thật có chỉ có thể hiện hữu khi nhân duyên hôi tụ và tan ră khi không đầy đủ nhân duyên hội tụ. Tương tự như thế, mọi sự, mọi việc phải trải qua các giai đoạn của sanh, thành, hoại, diệt đều lệ thuộc vào các yếu tố nhân duyên.

 

Nếu có được cái thấy sáng suốt của đức Phật th́ chúng ta sẽ tập dần dần buông bỏ sự chấp chặt vào cái Tôi, cái Ngă. Không t́m cầu, không mong đợi, không mơ ước. V́ tất cả đều do nhân duyên mà thành, do nhân duyên mà hoại, cũng như tuân theo định luật vô thường, thay đổi, chuyển dịch th́ t́m cầu, mong đợi, mơ ước ǵ cũng chỉ là chuyện viễn vông.

 

Hăy quan sát tự thân. Vô thường nằm ngay nơi thân xác. Theo thời gian, tháng ngày trôi qua th́ cái thân sẽ già nua bệnh tật và tan ră sau cái chết. Cái ǵ là của tôi, sở hữu của tôi đă biến mất đi đâu. Cái thân mất rồi th́ không c̣n chỗ dựa để nói « Thân này là của tôi, tôi là thân này ». 

Nhưng con người đâu chịu như vậy. Con người bám vào phần tinh thần, phần ẩn bên trong cái thân, tạm nói như vậy, mà giờ đây cái thân tan ră th́ chẳng biết nó « lưu lạc »  chốn nào nhưng con người vẫn nhứt quyết là cái phần tinh thần này vẫn c̣n đâu đó và đó mới chính là cái Tôi, cái Ngă thực sự.

Theo Phật giáo, bám vào cái thân vật chất để cho rằng đó là Tôi, là Ngă tức là bám vào phần Sắc tướng. Phần này dễ nhận, dễ thấy. Khi nó chưa tan ră th́ ai cũng ôm chặt nó, nâng niu, bảo vệ, nuôi dưỡng thật kỹ lưỡng. Khi nó tan ră, tiêu diệt th́ đau khổ cách mấy cũng đành chịu. Không muốn buông cũng phải buông nhưng giả dụ được một cái thân khác thế vào th́ chắc chắn con người cũng sẽ gán cái Tôi, cái Ngă vào cái thân xác mới mà thôi. Sự việc tái sinh cũng chỉ xuất phát từ cái ư chí muốn cái Tôi, cái Ngă này được tiếp tục sống măi.

 

Khi con người tin vào cái phần tinh thần vẫn c̣n tồn tại th́ theo Phật giáo, con người đang cố bám vào cái phần có tên gọi là Danh gồm Thọ (cảm xúc, cảm giác) Tưởng (tư tưởng, hồi tưởng) Hành (tác ư) Thức (ư thức, nhận biết tất cả cảm xúc, ư tưởng, các hoạt động của tâm thức). Nhưng đức Phật khẳng định rằng cái phần Danh này cũng vô thường, chịu sự biến hoại, đổi thay và cũng tùy theo nhân duyên mà có mà diệt, nhưng v́ chúng vi tế nên khó nhận ra mà thôi. V́ không nhận ra nên tưởng nó là thường c̣n và con người gán cái Tôi, cái Ngă vào cái phần tinh thần này để mong nối tiếp sự sống.

 

Sự sinh thành hoại diệt của cái thân vật chất th́ ai cũng thấy được nhưng cái sinh thành hoại diệt của phần tinh thần th́ không phải ai cũng thấy được. Để nhận ra tính vô thường nơi phần tinh thần đ̣i hỏi phải tu tập và quán sát sâu xa, liên tục theo dơi các hoạt động của tâm thức. Chỉ khi nào nhận ra cảm xúc, tư tưởng, ư nghĩ ǵ cũng nảy sinh rồi biến mất rồi lại nảy sinh và biến mất, cứ thế mà luân chuyển, tuần hoàn (chứ không thường hằng như con người lầm tưởng v́ thấy nó hoạt động liên tục, không ngừng nghỉ ngày đêm, cho cả đến lúc ngủ) th́ lúc đó con người mới có thể buông bỏ việc chạy t́m một nơi để gán cái Tôi, cái Ngă vào đó. Bởi v́ bám víu vào cái ǵ vô thường, có sinh có diệt th́ kết quả cũng sẽ vô thường, có sinh có diệt y như vậy thôi.

 

Chủ đích của bài viết này là t́m một phương pháp giúp con người thoát ra khỏi sự kiềm tỏa, thao túng của cái Tôi, cái Ngă. Chỉ v́ chấp Tôi, và thấy có người khác, mà cuộc sống gặp toàn chướng ngại và phiền năo.

Một khi đă chấp vào một cái Tôi, cái Ngă th́ con người đă tự dựng lên một hàng rào ngăn cách giữa ḿnh và người khác. Cũng chỉ v́ muốn bảo vệ cái Tôi, cái Ngă này mà luôn luôn thủ thế, cái ǵ không thích, không hợp là gạt bỏ ngay, gây mâu thuẫn, gây tranh chấp, xung đột, chống đối. Người đối diện cũng chấp một cái Tôi, cái Ngă như vậy, không ai nhường ai. Rốt cuộc khổ đau ai cũng có phần cả.

Và cũng bởi có cái ḷng khao khát, ước muốn phải thuộc về tôi, là của tôi mà rước lấy muôn vàn đau khổ khi không toại nguyện, không được đáp ứng mong cầu hay khi phải bị mất mát, xa ĺa.

 

Hăy đọc một đoạn khác trong kinh Vô Ngă Tướng, lời Phật dạy: « Các tỳ kheo ! Tất cả các Sắc thuộc quá khứ, hiện tại, vị lai, hoặc trong hay ngoài, thô hay tế, liệt hay thắng, xa hay gần, đều phải được quán như thật với chánh trí như vầy: cái này không phải của tôi, cái này không phải là tôi, cái này không phải bản ngă của tôi ».

Không những chỉ đối với Sắc là cái thân vật chất mà đối với cái phần tinh thần, phần tâm lư dưới cái tên gọi là Danh gồm những yếu tố Thọ, Tưởng, Hành, Thức, đức Phật cũng dạy đều phải được quán như trên.

 

Đối mặt với bất cứ hoàn cảnh nào nếu chúng ta cứ tâm niệm như thế: « Cái này không phải của tôi, cái này không phải là tôi, cái này không phải bản ngă của tôi » th́ tin chắc rằng sẽ không có mâu thuẫn, xung đột, tranh chấp ǵ xảy đến !

Chắc chắn chúng ta sẽ rất an ổn, hạnh phúc, chẳng c̣n chuyện ǵ có thể xảy đến với chúng ta, sẽ chẳng có ai « kiếm chuyện » với chúng ta mà có muốn cũng không t́m đâu ra chúng ta bởi v́ chúng ta đă bỏ xa cái Tôi, cái Ta, cái Ngă đi đâu mất rồi !

Câu này của đức Phật: « Cái này không phải của tôi, cái này không phải là tôi, cái này không phải bản ngă của tôi » quả là một thần chú vi diệu có thể đưa chúng ta qua bờ bên kia giải thoát.

 

 

                                                        Lê Khắc Thanh Hoài

                                                        Paris, Mùa Xuân 2015

 

 

Mục Lục 99Độ